Rüyanın Mahiyeti ve Çeşitleri
RÜYANIN MAHİYETİ ve ÇEŞİTLERİ
Rüya, uyku halindeki görüş veya görülen şey demektir. Rüya, ne suretle vuku
buluyor, kaç kısma ayrılır? Bu bir nevi idrak midir? Yoksa hayalât ve evhamdan
ibaret
midir? Bu hususa dair hadis-i şerif kitaplarında, ilm-i kelâmda, psikolojide
birçok
tezler vardır. Bunların hulâsası şöyledir:
Rüyalar, İbn-i Mâce'nin Avf ibni Mâlik'ten rivayet ettiği bir hadis-i şerife
nazaran üç
kısımdır:
1. insanları mahzun etmek için şeytan tarafından ika edilen bazı hâilevî,
korkunç
rüyalardır. Yüksek bir yerden düşmek, köpek tarafından ısırılma, (yılan gibi
muzır
canavarların hücumu) gibi... Bunlar esas ve asılsız şeylerdir. İnsan böyle bir
rüya
görünce (derhal) Cenâb-ı Hakk'a sığınmak ve bunu başkalarına hikâye etmemelidir.
2. İnsanın uyanıkken ehemmiyetle meşgul olduğu şeylere ait gördüğü rüyalardır.
Bunlar da birer kuruntu veya inhiraf-ı mizaç neticesi olduğundan esassız
şeylerdir...
3. Nübüvvetin kırk altı cüz'ünden bir cüz'ü addolunan rüyalardır. Bunlar taraf-ı
ilâhîden birer beşaret veya inzar (kurkutma) mahiyetinde olup, bunları bir kısım
melekler ümmülkitaptan telâkki ederek uyuyanların ruhlarına ilham ederler...
(Câmiussağir şerhleri)
Birinci ve ikinci kısım rüyalar, birer rüyayı bâtıladır. Bunlara din lisanında "hulüm"
denir. Cem'i: Anlamdır. Bunlar karma karışık şeyler olduğundan "Adğâsi ahlâm" da
denir. Adğâs, yaşı kurusuna karışmış ot demetleri demektir.
Üçüncü kısım rüyalara ise birer "rüyayı sâdıka" denilir. Bu sâdık rüyalar, doğru
sözlü,
temiz ve pak yürekli, nezih itikatlı zatlara alelekser nasip olur. Ve bu halde
bunlara
"rüyayı sâliha" adı da verilir...
Resûl-i Ekrem (s.a.v.) Efendimiz'e 23 sene vahy-i ilâhi nazil olmuş ve bu vahiy
ilk altı
ay zarfında lihikmetin rüya-yı sâliha suretiyle tecelli etmiştir. İşte bu itibar
iledir ki, bu
kabil rüyalar birer hakikate tercüman olarak ilm-i nübüvvetin 46 cüzünden bir
cüz
sayılmıştır. Nitekim bir hadis-i şerifte:
"Errü'yâüs sâlihati cüz'ün min sittetin ve erbaıyne cüz'ün mine 'n-nübüvveti"
buyurulmuştur.
Rüyalar, hukemâya göre de şu iki kısma ayrılmıştır:
1. Afakî, bir hadiseye delâlet etmeyen, kuvve-i hayâliyenin bir neticesi olan
esassız
rüyalardır. Bunlar ya insanın uyanıkken vuku bulan kuruntularından neş'et eder,
veya
insanın mizacındaki tahavvülâttan ileri gelir. Nitekim insan çok düşündüğü, çok
özle-
diği bir dostunu daima rüyasında, bir hasta da kendisini (suya karşı
hararetinden
dolayı) çeşmeler, ırmaklar, pınarlar kenarında bulur. Bütün bu rüyalar hayâlât
ve
evhamdan ibarettir..
2. Evvelce vuku bulmuş veya âtiyen vuku bulacak âfâkî bir hadiseye delâlet eden
rüyalardır ki, o hadiseye bilahare, uyanıklık hâlinde ıttıla'husule gelir.
Acaba insan, kendisince henüz meçhul olan bir hadiseden böyle rüya vasıtasıyla
nasıl haberdar olabiliyor?..
Bu mesele, hakikat-i insaniye ile alâkadardır. İnsanın hakikati yalnız şu beş
hassadan
ibaret değildir. Belki insan asıl "nefs-i natıka" denilen ulvî bir ruhtan
ibarettir. Bu
ruhun, bütün server-i hâdisatın mürtesim bulunduğu âlem-i melekûta manevî bir
ittisali vardır. Ruh, uyku halinde beden ile iştigalden âzâde kalınca bu melekût
âlemine teveccüh eder, bir âyineye karşısındaki eşya mün'akis olduğu gibi ruha
da
melekût alemindeki hâdisat suretlerinden bazıları müntabi olur..
Ruh böylece kendisine mün'akis olan sureti, hiss-i müştereke nakleder. Kuvve-i
mütehavvile, bu sureti ya olduğu halde bırakır veya ona münasip veya zıd bir
şekil
verir. Binaenaleyh insan uykudan uyanınca o sureti ya olduğu gibi sarih bir
halde
mütehayyilenin verdiği şekilde veya bir nevi rumuzât ve işârât halinde tahattur
eder.
Ve böyle başka bir şekil alan rüyalar tâbire, neye delâlet ettiğini tahmin ve
tâyine
muhtaç olur.
Bu ikinci kısım rüyalar, birer rüya-yı sahihadır. Bunlar birer idrakten
ibarettir. Bu kabil
rüyaların sıhhati, birçok vukuat ile bedahet mertebesine varmıştır. Bunun
vukuunu
inkâr etmek, insanın hakikatini adem-i takdirden neş'et eder...
Üç misâl:
1. Resûl-i Ekrem (s.a.v.) Efendimiz, ashab-ı kiramıyla beraber emniyetler içinde
Mescid-i Haram'a girdiğini mübarek rüyasında görmüştü. Bu sarih ve âtiye ait bir
rüya-yı sâliha idi... Bir sene sonra umretü'l-kazâ vesilesiyle tamamen tahakkuk
etmiştir...
2. Hazret-i Yusuf (a.s.) , on bir yıldızın güneş ile ayın kendisine secde
ettiğini
rüyasında görmüştü. Bu da âtiye (geleceğe) ait bir rüya-yı sâliha idi. Fakat
sarih değil,
remz ve işaret hâlinde bir rüya idi. Muahheren on bir kardeşiyle beraber baba ve
anasının kendisine karşı secde-i şükranda bulunmaları suretiyle taayyün
etmişti..
3. Nebiyy-i Zîşân Efendimiz, bir gece kendi himayesinde bulunan Huzâa Kabilesi
hakkında bir rüya görmüştü. Sabahleyin Hazret-i Aişe validemize Huzâa'nın bir
hadise karşısında kaldığını haber verdi. Aradan birkaç saat geçmeden Huzâa
kabilesi
tarafından bir heyet gelerek Benî Bekir kabilesinin hücumuna uğramış olduklarını
Allah'ın Resulüne arz ettiler, işte bu da, maziye ait ve çok sarîh olan bir
rüya-yı sâliha
bulunmuştur.
Velhasıl: Bu kabil rüyalar, Peygamber-i Zîşan hakkında birer vahy-i ilâhîdir ki,
birer
fecr-i sâdık gibi tahakkuk eder.
Sulehâyı ümmet hakkında ise ilhâmât ve mübeşşirâttan ma'duttur. Nitekim bir
hadis-i
şerifte: "Nübüvvet devresi nihayet buldu, yalnız müjdeleyici hadiseler kaldı ki,
onlar
da birer rüya-yı sâlihadan (doğru rüyalardan) ibarettir." buyurulmuştur.
Diğer bir hadis-i şerifte de:
"Nübüvvet gitti, hitâme erdi; artık benden sonra nübüvvet yoktur. Ancak
mübeşşirât
vardır ki, o da rüya-yı sâlihadır. Bu rüyayı ya bir insan kendi hakkında bizzat
görür
veya bu onun hakkında başkası tarafından görülür." buyurulmuştur...
Şunu da ilave edelim ki: Bir insan, gördüğü böyle bir rüyayı, iktidar ve
istidadı var ise
kendisi tâbir edebilir, başka bir zâta tâbir ettirecek, ise o zât; sâlih, âkil,
adavetten
hali, nâsın ve zamanın ahvaline vâkıf güzel niyete sahip olmalıdır. Çünkü
rüyalar
zamana ve eşhasa göre tebeddül eder ve rüyalar çok kerre tâbir edildiği veçhile
zuhura gelir. Bu cihetleri nazar-ı dikkate almak lâzımdır. Nitekim bir hadis-i
nebevide:
"Rüyada istikrar yoktur. O tâbir edilmedikçe bir uçar ayak üstündedir. Fakat
tâbir
edilince zuhura gelir." buyurulmuştur.
O halde rüyayı öyle herkese söylememelidir. Onu ya dosta veya tâbire vâkıf rey
sahibi bulunan bir zata hikâye etmelidir.
Ömer Nasuhi Bilmen
